Spelen voorkomt dat je geest vastroest

Laat je brein niet vastroesten. Een jeugd zonder spel leidt tot rigide volwassenen, of zelfs tot terminale serieusheid. Terwijl de oplossing zo simpel is: mens, durf te spelen!

Wat wil je liever: iets lekkers of even met me spelen? In De Kennis van Nu stelt astronaut en presentator André Kuipers die vraag aan willekeurige voorbijgangers. En zie: de meeste mensen kiezen voor spelen en beginnen vrolijk een kussengevecht met de presentator van het programma. Want spelen is lekker, daarin onderscheiden mensen zich niet van dieren. Zoals bijvoorbeeld chimpansees, die in experimenten dezelfde keuze voorgelegd kregen. De apen verkozen zeven op de tien keer spel boven eten en zelfs als ze honger hadden, kozen ze nog vier op de tien keer voor spel.

Spelen lijkt zo’n verspilling van tijd en energie, maar uit verschillende onderzoeken blijkt het belang van spelen voor mens en dier. Bij de meeste mensen zal de speeldrift nooit doven en dat is maar goed ook, want spelen is in deze tijd belangrijker dan ooit, denkt filosoof Jos de Mul, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en een van de redacteuren van het zojuist verschenen boek Playful Identities (Amsterdam University Press). De Mul onderstreept dat de speelsheid van de Homo ludens (de ‘spelende mens’, zoals de cultuurhistoricus Johan Huizinga onze soort ooit bestempelde) van levensbelang is. ‘Spel helpt ons om de vaardigheden en inzichten te ontwikkelen die we nodig hebben om the game of life succesvol te spelen.’

Vastgeroest
Dat is precies wat onderzoek met ratten heeft aangetoond. Neurowetenschapper Louk Vanderschuren, verbonden aan de Universiteit Utrecht, doet al meer dan twintig jaar onderzoek naar wat er in de hersenen gebeurt tijdens het spelen en naar wat er gebeurt als je ratten het spel ontneemt. Ratten zijn van nature dol op spelen, zeker als ze nog jong zijn. Ze stoeien en ravotten met elkaar. Daarbij maken ze – voor mensen onhoorbare – hoge geluiden, die ook wel de rattenlach wordt genoemd. Experimenten met hendeltjes hebben aangetoond dat jonge ratten bereid zijn om hard te werken om te mogen spelen met een soortgenoot. Maar wat gebeurt er als een rat niet of minder kan spelen dan hij zou willen?

Vanderschuren: ‘Ratten die op jonge leeftijd minder gespeeld hebben, lijken zich als volwassenen op het eerste gezicht normaal te gedragen, maar als we ze dan in een nieuwe, onbekende situatie brengen, blijken ze daar niet goed mee om te kunnen gaan.’ De ratten die niet gespeeld hebben, lijken te lijden aan een vastgeroeste geest. Spelen is dus nodig om het brein voor te bereiden op het maken van de juiste keuzes in een onvoorspelbare omgeving. Vanderschuren noemt spel om die reden dan ook ‘voedsel voor de hersenen’.

De Amerikaanse psycholoog Paul McGhee vindt spelen om een andere reden belangrijk. Hij gelooft dat veel mensen lijden aan een ziekte die hij Terminale Serieusheid heeft genoemd: ze zijn zo serieus dat ze op geen enkele manier plezier ervaren in hun leven. ‘Break free of this Terminal Seriousness by being playful,’ schrijft hij voor als medicijn. ‘Zelfs in moeilijke situaties kan speelsheid je helpen om stress te verlagen en daardoor kun je beter omgaan met de tegenslagen in het leven.’ In zijn boek Humor As Survival Training for a Stressed-Out World geeft hij het advies om speelsheid als een vaardigheid te zien. Leer jezelf om controle te krijgen over je eigen speelsheid en het in te zetten wanneer je het nodig hebt.

Kleurboeken
Speelsheid is ook een belangrijk persoonlijkheidskenmerk, kunt u de Zwitserse psycholoog René Proyer woensdag 28 januari in De Kennis van Nu horen vertellen. Hij vindt het jammer dat speelsheid zo’n negatieve bijklank heeft. Uit onderzoek blijkt dat speelse mensen in het voordeel zijn: ze kunnen beter omgaan met stress, hebben meer academisch succes en worden ook nog eens aantrekkelijker gevonden. Speelsheid uit zich bij volwassenen anders dan bij kinderen. Ze spelen niet meer met lego, maar halen een grapje uit bij een collega, verzinnen een koosnaampje voor onze geliefde of praten met een aangedikt accent.

‘Zelfs tijdens een begrafenis kan het spelen in je hoofd nog gewoon doorgaan,’ aldus Proyer. Zijn mensen nu speelser dan vroeger? Proyer: ‘Dat betwijfel ik. Vroeger ervoeren mensen waarschijnlijk meer druk om in de pas te lopen en niet op te vallen. Ze konden minder uiting geven aan hun speelsheid. Tegenwoordig durven mensen meer openlijk toe te geven aan hun speelse kant.’ En dus kun je in de boekhandel kleurboeken voor volwassenen kopen, zijn er apps om tikkertje te spelen met je vrienden en vliegen de veertjes in het rond als André Kuipers toevallige voorbijgangers uitnodigt voor een kussengevecht.