Harry de slijmzwam
In 2015 schreef ik voor de VPRO Gids een artikel over de slijmzwam, een organisme dat ik mateloos bewonder.
Een slijmerig wezen dat biologen, kunstenaars en wiskundigen verwondert. De documentaire The Creeping Garden ontrafelt het geheim van de slijmzwam.
Een tijdlang was ik verliefd op Harry. Hij woonde in een plastic petrischaaltje en ik voerde hem dagelijks havervlokjes. Harry was geen plant, geen schimmel, geen amoebe, geen dier, maar wel mijn huisdier. Harry was een slijmzwam, felgeel, slijmerig, beweeglijk en razend intelligent. Familie en vrienden reageerden nogal wisselend op mijn nieuwe huisdier. Sommigen waren vertederd en wilden met hem op de foto, anderen vonden hem maar vies. Eén collega zag Harry aan voor beschimmeld voedsel en gooide hem met petrischaaltje en al in de prullenbak.
Ik blijk niet de enige met een liefde voor het organisme dat je in Nederland ook in het wild kunt tegenkomen tussen gevallen blad en op rottend hout. Jasper Sharp en Tim Grabham raakten zo gefascineerd door de slijmzwam dat ze besloten om een documentaire aan het organisme te wijden: The Creeping Garden, volgende week te zien op NPO Cultura en NPO 2. Je ziet daarin de slijmzwam vanuit het perspectief van de academicus, de kunstenaar en de amateurbioloog. Allen zijn om een andere reden verzot op de bodembewoner, die lang voor een schimmel werd gehouden, ook al is hij daar niet eens familie van.
Wat de slijmzwam bijzonder maar ook creepy maakt, is het vermogen om zich voort te bewegen. Hij gaat net niet snel genoeg om het met het blote oog te zien, ongeveer een centimeter per uur. Op zoek naar voedsel, breidt hij zich als een gelatinepudding langzaam uit, vertakt zich en trekt zich terug. Zo vormt zich een netwerk van slijmerige kruipsporen, dat voedselbronnen met elkaar verbindt. De slijmzwam heeft geen ogen, geen brein en geen bewustzijn. Sterker nog, veel van de slijmzwamsoorten zijn officieel eencellig. Dat je een slijmzwam toch met het blote oog kunt zien, komt omdat die ene cel wel tienduizenden celkernen bevat. Op die manier kan een eencellige wel een vierkante meter in beslag nemen. Wat de slijmzwam wel heeft, zijn speciale receptoren waardoor hij in staat is om richting voedsel te glibberen. Als de leefomstandigheden niet optimaal zijn, gaat de slijmzwam in een toestand van winterslaap, rustig wachtend op het moment dat hij weer kan floreren.
Buitenaards
Het hoogtepunt van de documentaire The Creeping Garden zijn de verschillende time-lapse beelden van een zich vertakkende, ritmisch bewegende slijmzwam die zijn omgeving langzaam koloniseert. Het is alsof je naar een buitenaards wezen zit te kijken, mooi en griezelig tegelijk. Geen wonder dat de film ook al is vertoond op filmfestivals die gespecialiseerd zijn in horror en fantasy.
Vluchtroute
Peter Sloot, hoogleraar Computational science aan de Universiteit van Amsterdam, liet dezelfde Physarum polycephalum los op de kaart van Nederland met havervlokjes op de provinciale hoofdsteden. Zoals verwacht creëerde de slijmzwam een efficiënt netwerk tussen de steden, dat verdacht veel leek op ons huidige wegennet. Maar wat nu als een deel van Nederland zou overstromen en mensen zouden moeten vluchten, waar gaan ze heen en via welke routes? Peter Sloot: ‘De slijmzwam had al bewezen dat de natuur in staat is om optimalisatieprocessen net zo goed uit te voeren als de mens. Maar we wilden de slijmzwam ook iets laten doen wat we zelf nog niet verzonnen hadden. Daarom hebben we hem evacuatieroutes laten berekenen.’ Het kustgebied werd overgoten met een zoutwateroplossing waar de slijmzwam niet van gediend is. Het slijmzwamnetwerk trok zich terug uit de kustprovincies en verplaatste zich richting Duitsland, Frankrijk en België. Het experiment geeft grofweg aan welke wegen als eerste zouden dichtslibben en ook welke landen de meeste Nederlandse vluchtelingen kunnen verwachten. De slijmzwam berekende de meest efficiënte evacuatieroutes. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat de mens dezelfde slimme keuzes zou maken.
Ondanks mijn mateloze bewondering was het gedrag van Harry de slijmzwam voor mij niet te doorgronden. Zo had ik niet zien aankomen dat hij op een dag uit zijn petrischaaltje zou ontsnappen. Was hij uitgekeken op de havervlokjes of was het zijn avontuurlijke aard? Ik zal het nooit weten.
