Het geheim van de Sabeltandworst

Toen de Duitse ontdekkingsreiziger en onderzoeker Eduard Rüppell in 1841 in Ethiopië voor het eerst een naakte molrat ving, had hij eerst niet door dat hij een nieuwe diersoort had ontdekt. Hij dacht dat het beest met de naakte, rimpelige huid en uitstekende tanden ziek, mismaakt of een jonkie was waarvan de vacht nog moest gaan groeien. Toen duidelijk werd dat er nog veel meer van die zelfde kale lelijkerds onder de grond leefden, kreeg de naakte molrat zijn officiële wetenschappelijke naam: Heterocephalus glaber. De collega-onderzoekers van Rüppell hadden inmiddels al een andere naam voor het dier bedacht: sabeltandworst. Zo vertelt bioloog Kevin Healy ietwat gegeneerd in de documentaire Nacktmulle – Superhelden der Forschung (Herbert Oswald, 2017)

Jaloersmakende eigenschappen
Tegenwoordig hebben wetenschappers wel wat meer respect voor de naakte molrat, die wereldwijd bestudeerd wordt vanwege zijn unieke, jaloersmakende eigenschappen. Het dier is een medisch wonder en raadsel tegelijk. Zo kan het beestje stokoud worden zonder dat een spoortje slijtage te vertonen. Lang werd gedacht dat de naakte molrat als enige zoogdier geen kanker kon krijgen. Toen onderzoekers in 2016 bij twee exemplaren toch kanker diagnostiseerden was dat teleurstellend nieuws. Het lelijke knaagdier verloor iets van zijn magie. Toch blijft kanker een extreme zeldzaamheid onder naakte molratten. Onderzoekers willen weten hoe het dier weet te voorkomen dat cellen zich ongeremd gaan delen, want wellicht kunnen wij mensen die truc afkijken en zo kanker voorkomen.

Achttien minuten zonder zuurstof
Een andere wonderlijke eigenschap van de naakte molrat is zijn vermogen om lange tijd zonder zuurstof te overleven. Die eigenschap is bijzonder nuttig als je in een groep van tweehonderd dieren in smalle gangetjes onder de grond leeft. Ademnood is de reden dat andere zoogdieren niet in grote groepen onder de grond leven.

Een mens kan het slechts enkele minuten zonder zuurstof volhouden. Daarna lopen je organen zoveel schade op dat je overlijdt. Zuurstof is noodzakelijk om glucose te verbranden dat de organen van energie voorziet. Zonder zuurstof geen energie en zonder energie sterven de organen.

In de documentaire is een naakte molrat te zien die in een glazen zuurstofloze kooi wordt gezet. Het beest raakt al snel buiten bewustzijn. De hartslag en ademhaling vertragen om, zoals in een diepe winterslaap, energie te besparen. Achttien minuten later haalt een onderzoeker het bewusteloze dier uit zijn verstikkende kooi. Als een Doornroosje wordt de molrat door de zuurstof wakker gekust. Het dier maakt een slaperige indruk maar kruipt na een paar keer diep ademhalen zonder schade weer verder.

Fructose als reservebrandstof
Het geheim van de naakte molrat heet fructose. Het hart en de hersenen van het dier kunnen overschakelen op het zuurstofloos verbranden van deze vruchtensuiker. Voor zover bekend is de naakte molrat het enige zoogdier dat bij gebrek aan zuurstof zo’n reserve-metabolisme kan inzetten. Het is als een wekker, die als de stroom uitvalt, tijdelijk overschakelt op batterijen.

Wanneer het wetenschappers lukt om ook mensen te laten switchen naar het zuurstofloos verbranden van fructose, dan zouden de kansen om bijvoorbeeld een hartaanval te overleven aanzienlijk toenemen. Zover is het nog lang niet en tot die tijd is de naakte molrat gedoemd om een zeer gewild proefdier te blijven.