Vernieuwd Panamakanaal megabarrière voor plant en dier

Dit weekend opent het vernieuwde Panamakanaal. Mooi nieuws voor de scheepvaart, maar ecoloog Patrick Jansen maakt zich grote zorgen om de flora en fauna in het gebied. ‘Sommige dieren zitten echt vast.’

Het is feest in Panama want het vernieuwde Panamakanaal gaat dit weekend open. Vanaf dan hoeven ook de allergrootste schepen niet meer om te varen via het zuidelijkste puntje van Zuid-Amerika. Maar Panama is niet alleen een belangrijke doorgang van oost naar west en andersom, het land is ook de verbinding tussen Noord- en Zuid-Amerika. Zes miljoen jaar lang konden planten en dieren, zoals beer, tapir en poema, via dat smalle strookje land de oversteek maken en zich vestigen op een voor hen nieuw continent. Ongeveer de helft van alle zoogdiersoorten die nu in Zuid-Amerika leven, zijn nakomelingen van dieren die oorspronkelijk uit Noord-Amerika komen.

Ecoloog Patrick Jansen, stafwetenschapper bij het Smithsonian Tropical Research Institute in Panama, tevens hoofddocent aan Wageningen Universiteit, werkt een paar weken per jaar op het onderzoekseiland Barro Colorado midden in het Panamakanaal. Hij maakt zich grote zorgen over de onneembare hindernis die het kanaal en de verstedelijking aan weerszijden voor dieren betekent. ‘Als je kijkt hoe de bossen in Costa Rica zijn verbonden met de bossen in Colombia, dan zit er hier een groot ontbost gat in het midden. Miljoenen jaren lang heb je hier die uitwisseling gehad en dan paf, houdt dat opeens op.’

Omdat wij er met een boot doorheen moeten?
‘Was dat het alleen maar. Al die verstedelijking eromheen, in combinatie met de ontbossing voor landbouw, vormt voor veel diersoorten een enorme barrière. Nou is hier ook weer een nieuwe snelweg bij gekomen, met een betonnen muur tussen de banen. Die is voor veel beesten bijna onneembaar.’

Waarom moet een dier per se de oversteek maken?
‘In tijden van klimaatverandering moeten soorten hun verspreidingsgebied kunnen opschuiven om met de klimaatzones mee te bewegen. Het gaat daarbij niet alleen om beesten maar ook om planten waarvan de zaden door die beesten worden verspreid. De oost-westverbindingen die hiervoor nodig zijn, zijn verdwenen.’

Zijn er nog natuurbeschermingsorganisaties die zich hiervoor inzetten?
‘In Panama heb je wel een aantal organisaties die zich inzetten voor natuur, maar ik zie nauwelijks vooruitgang. Dit is echt een overheidstaak, maar het is duidelijk dat de overheid hier niet de grootste prioriteit legt. Ondanks het feit dat vele biologen zeggen dat het erg belangrijk is de bossen aan beide zijden van de kanaalzone met elkaar te verbinden. Ook het publiek lijkt nauwelijks geïnteresseerd in natuur. Ik zie het somber in. Mijn hoop is gevestigd op initiatieven van de kanaalautoriteit en van bedrijven die land bezitten.’

Vogels kunnen natuurlijk wel gewoon het Panamakanaal oversteken.
‘Niet allemaal. Sommige kleine vogeltjes kunnen zich alleen maar verspreiden via bos. Zonder verbindingen zitten zulke vogels gewoon vast. En als er dan wat gebeurt met zo’n populatie waardoor die lokaal uitsterft, dan kan ze zich niet opnieuw vestigen. Dat is een van de redenen waarom dit eiland soorten verliest. Veel van de verdwenen soorten zijn niet goed in het overbruggen van open ruimte.’

‘Collega Randy Moore heeft een geweldig experiment gedaan. Hij had vogels gevangen van soorten die wel en niet verdwenen zijn van het eiland. Hij nam ze in een doos op een boot een stukje mee het water op, opende de doos en keek dan of ze naar het vasteland konden terugvliegen of niet. Sommige soorten belandden al na 5 meter vliegen in het water. Die konden het gewoon echt niet! De onderzoekers gingen er dan gauw op af met een schepnetje, haalden de vogels binnenboord en dan werden ze weer vrijgelaten op de plek waar ze eerder waren gevangen. We hebben van dat experiment ontzettend veel geleerd want we begrijpen nu waarom die vogelsoorten zich niet opnieuw vestigen. Een open ruimte van slechts 100 meter is voor sommige soorten al onoverbrugbaar.’

Zijn er ook soorten die profiteerden van de aanleg van het Panamakanaal?
‘Jazeker. Veel zeedieren liftten mee in het ballastwater van schepen en konden zich vervolgens vestigen in een andere oceaan. Het kanaal veroorzaakt zo een soort biologische kortsluiting tussen twee totaal verschillende zee-ecosystemen. Verder hebben krokodillen, zeekoeien en andere zoetwaterdieren er met het stuwmeer een groot stuk leefgebied bij gekregen. Sinds een collega gebeten is door een krokodil is het ons trouwens verboden om hier nog langer te zwemmen.’